برنج به عنوان یکی از اصلیترین منابع غذایی جهان، سالانه میلیونها تن تولید میشود که همراه با آن حجم قابل توجهی از ضایعات کشاورزی نیز بهوجود میآید. یکی از این ضایعات، پوسته برنج است که معمولاً به عنوان ضایعهای بدون ارزش اقتصادی تلقی میشود و اغلب دور ریخته میشود یا به صورت نامناسب دفع میگردد. اما در دهههای اخیر، توجه به کاربردهای زیستمحیطی و صنعتی پوسته برنج افزایش یافته است و این ماده به عنوان منبعی تجدیدپذیر و دوستدار محیط زیست، پتانسیلهای فراوانی را برای صنایع مختلف فراهم کرده است.
پوسته برنج، که حدود ۲۰ درصد وزن دانه برنج را تشکیل میدهد، ترکیبی از سیلیس، سلولز، لیگنین و مواد آلی دیگر است. این ترکیبات باعث شدهاند که پوسته برنج دارای خواص فیزیکی و شیمیایی منحصر به فردی باشد که میتوان آن را در صنایع مختلف به کار برد. یکی از مهمترین کاربردهای زیستمحیطی پوسته برنج، استفاده از آن به عنوان بستر کاتالیزوری یا جاذب آلودگیهاست. بهعنوان مثال، سیلیس موجود در پوسته برنج پس از فرآوریهای خاص، به صورت نانوذراتی قابل استفاده در تصفیه آبهای آلوده به فلزات سنگین یا ترکیبات آلی سمی در میآید. این کاربرد نه تنها باعث کاهش آلودگی محیط زیست میشود، بلکه به کاهش هزینههای تصفیه نیز کمک میکند.
علاوه بر کاربردهای تصفیه، پوسته برنج به عنوان منبع انرژی زیستی نیز مورد توجه قرار گرفته است. با تبدیل پوسته برنج به بیوچار (زغال زیستی) از طریق فرآیندهای پیرولیز، میتوان مادهای ایجاد کرد که در بهبود کیفیت خاکهای کشاورزی نقش موثری ایفا میکند. بیوچار پوسته برنج با حفظ رطوبت خاک، افزایش ظرفیت نگهداری مواد مغذی و افزایش فعالیت میکروارگانیسمهای مفید، به توسعه کشاورزی پایدار کمک میکند و به کاهش نیاز به کودهای شیمیایی منجر میگردد. این موضوع در کشورهایی که بخش کشاورزی سهم بزرگی در اقتصاد دارند، اهمیت ویژهای دارد.
از دیگر کاربردهای نوین پوسته برنج در صنایع زیستمحیطی، استفاده از آن در تولید مصالح ساختمانی دوستدار محیط زیست است. پوسته برنج پس از فرآوری میتواند به عنوان یک افزودنی سبک، مقاوم در برابر حریق و عایق حرارتی در تولید بتن و بلوکهای ساختمانی مورد استفاده قرار گیرد. این ویژگیها موجب کاهش وزن سازهها، افزایش بهرهوری انرژی و کاهش انتشار گازهای گلخانهای میشود. همچنین، به دلیل تجدیدپذیر بودن پوسته برنج، استفاده از آن در این صنایع جایگزین مناسبی برای مواد معدنی و غیرقابل تجدید است.
در نهایت، پوسته برنج به عنوان یک منبع ارزشمند در تولید بستهبندیهای زیستتجزیهپذیر نیز مطرح شده است. با توجه به بحران زبالههای پلاستیکی و اثرات مخرب آن بر محیط زیست، استفاده از مواد طبیعی و قابل تجزیه در بستهبندی مواد غذایی و دیگر محصولات اهمیت فراوانی یافته است. ترکیب پوسته برنج با پلیمرهای زیستی، منجر به تولید بستهبندیهایی با استحکام مناسب، قابلیت تجزیه در محیط زیست و کاهش آلودگیهای ناشی از پلاستیکهای سنتی میشود.
جمعبندی اینکه، پوسته برنج نه تنها یک ضایعه کشاورزی بیارزش نیست بلکه به عنوان مادهای با ویژگیهای منحصربهفرد، فرصتی طلایی برای توسعه صنایع زیستمحیطی پایدار فراهم کرده است. بهرهگیری از این منبع تجدیدپذیر در تصفیه آب، تولید انرژی زیستی، مصالح ساختمانی و بستهبندیهای دوستدار محیط زیست میتواند به کاهش آلودگیها، حفظ منابع طبیعی و ارتقاء کیفیت زندگی کمک شایانی کند. پیشنهاد میشود که سیاستگذاران و فعالان صنعتی در ایران و سایر کشورهای تولیدکننده برنج، با حمایت از تحقیقات و توسعه فناوریهای مرتبط، زمینه استفاده گستردهتر از پوسته برنج را فراهم آورند تا به سمت آیندهای سبزتر و پایدارتر حرکت کنیم.
